مستند «کیهان» را یکی از دوستانم به
من معرفی
کرد. فوق العاده بود. چند ساعتی در دنیای علوم مختلف سیر کردم. زیست شناسی، فیزیک،
شیمی و
ریاضیات و... به زبان ساده، قابل فهم و جذاب با تصاویر گرافیکی جالب و موسیقی تاثیر گذار. این مجموعه، علم
را با
تمام پیچیدگی هایش برای هر بیننده‌ای لذت بخش می‌کند. «کیهان، اُدیسه‌ای فضا زمانی» نام مجموعۀ مستند علمی است که در ماه مارس 2014 از
شبکه‌های فاکس و
نشنال جیوگرافیک به طور
همزمان در کشورهای مختلف دنیا پخش شد. این مستند ادامۀ مجموعه‌ای است
به نام «کیهان، سفر
شخصی» محصول سال 1980 که «کارل ساگان»* راوی آن بوده. بسیاری آن مجموعه را با 600 میلیون بیننده یکی از اثرگذارترین مستندهای علمی می‌دانند که موجی از جوانان را به اختر شناسی و شناخت از جهان علاقمند کرد. در مستند کیهان، قوانین
حاکم بر
جهان و هستی
شرح داده می‌شود و با اتکاء به فلسفۀ علم و اشاره به قوانین فیزیک و ریاضیات، حقایق
مبتنی بر شواهد علمی به مخاطبان ارائه می‌شود. سرفصل مستند «کیهان، اُدیسه‌ای فضا زمانی» با این
جملۀ ساگان
آغاز می‌شد که «چیزی جز کیهان وجود ندارد، نداشته و نخواهد داشت».
حالا سری دوم مستند
«کیهان» را شاهدیم که حاصل همکاری «ست مک فارلن» و «آن درویان» همسرساگان است. «مک فارلن» که در دوران کودکی از
علاقمندان سری اول مستند کیهان بوده حالا تهیه
کنندۀ سری دوم است و کار
روایت را این بار «نیل دگرس تایسون» ازدانشجویان ساگان به عهده دارد. او اکنون یک اختر فیزیکدان است و از سوی مجله دیسکاور جزء 50 دانشمند بزرگ دنیا شناخته شده
است. تایسون که به نجوم علاقه داشت در هفده سالگی با کارل ساگان آشنا می‌شود. او ساگان را اثرگذارترین انسان تمام زندگی‌اش می‌داند.
در
سری دوم مستند «کیهان» نیز قصه هستی با زبان جذابی روایت می‌شود
و درک
نسبی ما
را نسبت
به جهان
ارتقاء می‌دهد. ما را از ابتدای زمانِ شناخته شده تا به امروز تا دورترین آینده متصور می‌برد؛ از حیات ابتدایی تا پیچیده‌ترین فرم‌های هوشمند. «کیهان» داستان
تلاش انسان
برای کشف
حقیقت است. این مجموعه ما را با 5 انقراض مهم جهان که تغییراتی بزرگ ایجاد کرد، با پدید آمدن
ریزترین موجودات و
از بین
رفتن غول آساترین آن‌ها آشنا می‌کند. نیل
تایسون معتقد است که علم برای گل دادن به آزادی بیان احتیاج دارد. به زیر سوال بردن قدرت بدون واهمه به جریان آزاد تبادل اندیشه وابسته است.
نیل تایسون در مورد شرایط تولید سری اول « کیهان» می‌گوید
که «آن مجموعه در دوران جنگ سرد تهیه شد یعنی در زمانی که کاوش منظومه شمسی هنوز موضوعی عجیب تلقی می‌شد و شاید اگر دغدغه دیگری در دنیا نداشتید به سراغ این کار می‌رفتید.
اما امروز این پرسش پیش آمده که
ما به عنوان یک گونه، در مقیاس جهانی چه کاری با محیط زیست اطراف مان انجام می‌دهیم؟ کارل ساگان درست می‌گفت که مولکول‌ها نیازی به گذرنامه ندارند. تاثیری که شما بر محیط محلی خود می‌گذارید نتایج جهانی در پی دارد. به نظر من بدون آن تصویری که فضاپیمای آپولو 8 از زمین گرفت ما نمی‌توانستیم به این درک برسیم. تغییرات اقلیمی تاثیر خود را بر مجموعه جدید کیهان گذاشته است همانطور که مساله ازدیاد تسلیحات هسته‌ای بر مجموعه قبلی تاثیر گذار بود.»
مجموعۀ «کیهان» ما را با خود به سفر می‌برد؛ به خورشید
و عمق
سیاهچاله ها؛ و همه جا این
ماده و فقط ماده است که قدرت خود را به رخ می‌کشد؛ در نظم و بی نظمی؛ در روال و تصادف؛ در
تداوم و گسست. «کیهان» کمک می‌کند که ذهن از خرافه و ماوراءالطبیعه و
پندار دینی از هستی و طبیعت و بشر دور شود؛ کمک می‌کند که مادۀ در حال حرکت و متغیر را بهتر بشناسیم؛ از سطح به عمق رویم؛ و به درک این واقعیت نزدیکتر
شویم که در «بودن» پدیده‌ها قطعیتی وجود ندارد؛ آنچه قطعی است تغییر و «شدن» آن هاست. باید انتظار غیرمنتظره‌ها را داشت.
*کارل ساگان، اخترشناس، اختر شيمي دان و پيشگام اختر زيست شناسي و بنيانگذار طرح هوش فرازميني معروف به «ستي» بود.
او نويسنده کتاب‌هاي متعددي مانند «ميلياردها و ميلياردها اژدهاهاي بهشت»، «جهان ديوزده»، « نقطه آبي مات»
و نويسندۀ فيلمنامۀ «تماس» با بازي جودي فاستر بود. ساگان تلاش مي‌کرد متدولوژي علمي براي کشف حقيقت، در ذهن مردم به عنوان يک متدولوژي کاربردي شناخته شود. او در ابتدا قصد داشت عنوان «انسان و کيهان» را براي آن مجموعۀ مستند انتخاب کند اما از آنجا که در زبان انگليسي واژۀ يکساني براي انسان و مرد به کار مي‌رود، ساگان تصميم گرفت براي پرهيز از تفکرات مردانه
و مردسالارانه، نام اثرش را «کيهان» بگذارد.
ترانه اعظمی
